چکیده: یکی از بزرگترین دغدغه‌های کشورهای تولید کننده نفت خام، نشت و نفوذ نفت به محیط زیست در مراحل مختلف استخراج، انتقال و فرآوری محصولات نفتی است. ایران یکی از کشورهای سرشار از نفت در دنیا است که هرساله مقادیر وسیعی نفت از جنوب آن استخراج و در نقاط دیگر پالایش می‌شود. آلاینده‌های نفتی می‌توانند در سطح ذرات خاک جذب شوند و همراه با جریان‌های سطحی وارد آب‌های زیرزمینی شده و نهایتا به زنجیره غذایی انسان، حیوان و گیاه وارد شود. طیف وسیعی از فلزات سنگین در مقادیر مختلف به همراه ترکیبات نفت خام یافت می‌شوند که در صورت نشت و نفوذ نفت خام به خاک، تجمع این فلزات در خاک موجب به خطر انداختن سلامت خاک و انسان می‌شود. با توجه به گزارش‌های موجود در مورد شکستگی چندباره خطوط لوله انتقال نفت در منطقه میان‌کوه استان چهارمحال و بختیاری، ارزیابی خطرات ورود نفت به اراضی کشاورزی منطقه در راستای جلوگیری از انتقال آلاینده‌ها به زنجیره غذایی انسان امری ضروری است. پژوهش حاضر در تلاش است تا اثر ورود ترکیبات نفت خام به خاک بر ویژگی‌های مهم خاک، شامل واکنش خاک، درصد مواد آلی، درصد کل هیدروکربن‌های نفتی در خاک، تنفس میکروبی خاک، غلظت فسفر قابل دسترس و غلظت کل فلزات سنگین سرب و کادمیم را بررسی کند. برای انجام پژوهش حاضر، ابتدا پنج ناحیه جداگانه، شامل ناحیه مجاور مرکز تقویت فشار نفت، ناحیه پایین‌دست لوله‌های دچار نشت، ناحیه پایین‌دست لوله‌های دچار شکستگی در سال 1391، ناحیه پایین‌دست لوله‌های دچار شکستگی در سال 1400، و ناحیه بالادست خطوط لوله انتقال نفت (شاهد) منظور شد. سپس از هر ناحیه، تعداد 3 نمونه خاک سطحی (0 – 20 سانتی‌متری) برداشت شده و برای تجزیه‌های شیمیایی به آزمایشگاه منتقل شد. پس از آماده‌سازی نمونه‌های خاک و عبور دادن آنها از الک دو میلی‌متری، ویژگی‌های مهم خاک با استفاده از روش‌های استاندارد آزمایشگاهی اندازه‌گیری شدند. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از روش مقایسه میانگین‌ها بر اساس آزمون دانکن و در محیط نرم‌افزاری اس‌پی‌اس‌اس نسخه 21 به انجام رسید و برای تهیه نمودارهای مربوطه از نرم‌افزار اکسل نسخه 2013 استفاده شد. این پژوهش در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا گردید. نتایج گویای آن بود که با تجمع نفت خام در خاک، اغلب ویژگی‌های مورد بررسی تغییرات قابل ملاحظه‌ای را سپری کردند. کمترین مقدار واکنش خاک مربوط به محدوده شماره 2 یعنی اراضی واقع در پایین‌دست لوله‌های دچار شکستگی در سال 1391 و برابر با 53/7 است؛ در حالی‌که بیشترین مقدار این ویژگی مهم شیمیایی خاک برابر با 06/8 و در اراضی پایین‌دست لوله‌های دچار نشت نفت مشاهده شد. کمترین مقدار درصد مواد آلی خاک (34/1 درصد) در اراضی شاهد به دست آمد و مقدار این ویژگی در تمامی مناطق متأثر از نفوذ نفت خام در خاک به‌طور معنی‌داری بالاتر از اراضی شاهد بود. بالاترین مقدار این ویژگی کلیدی خاک در اراضی محدوده شماره 4، یعنی محدوده پایین‌دست لوله‌های دچار نشت نفت خام مشاهده شد.